door Wim van Binsbergen

Samenvatting

Nadat ik enige opvallende parallellen heb aangegeven tussen de carrière van Otto Duintjer en mijzelf, met name ten aanzien van de combinatie tussen filosofie en spiritualiteit, stel ik de vraag naar een helende filosofie: Wat is hélen, en onder welke voorwaarden kan het filosofenwoord dan helen? Daarbij verschijnen allengs helingstechnieken als vooral ook lichamelijke technieken – terwijl vooral het woord zich laat kennen als voertuig van transcendentie. In een poging meer greep te krijgen op het begrip transcendentie, wordt dit nader comparatief en historisch beschouwd. Een belangrijke inspiratiebron is daarbij de poging tot het ontwaren van transcendentie bij de hedendaagse Nkoya uit Zambia (Zuidelijk Centraal Afrika). Verrijkt met de inzichten aan Afrika ontleend, gaan wij terug naar Plato’s beschrijvingen van transcendentie die bij Duintjer zo’n belangrijke inspiratiebron vormen. Het argument ontwikkelt zich in de richting van een onderkennen van spiritualiteit als het bevorderen van de dynamische zielevlucht van immanentie naar transcendentie en terug. Wanneer wij dan nadere aandacht schenken aan het voertuig (Grieks: zeugos, ochema) dat zo’n grote rol speelt in de beeldspraak waarmee transcendentie wordt opgeroepen, dan brengt ons dit tot een beschouwen van dualisme versus de theorie van het hylisch pluralisme, in een nadere poging om de ontologische voorwaarden en de aard van de spirituele zielevlucht te onderkennen. Heeft tot dusver het vertoog zich hoofdzakelijk in parallelle eensgezindheid met dat van Duintjer ontwikkeld, nu raken wij aan details waarin andere accenten gelegd gaan worden. Dit gebeurt met name ook in de bespreking van Duintjers vertoog over de liefde, en van zijn theorie over het vóórculturele, vóórtalige bewustzijn. Deze kritische bespreking is aanleiding voor een kritische beschouwing over de a-historische trekken in de hedendaagse filosofie (inclusief die van Duintjer). In het voorbijgaan kom ik ertoe om mijn eigen vermoedens uit te spreken omtrent de Werkelijkheid, en om de gevoelens van troost en verantwoordelijkheid die wij aan dit wereldbeeld kunnen ontlenen. Daarbij gaat het vooral om het affirmeren van aarding en lichamelijkheid, om de volstrekte complementariteit tussen Geest en Stof (de een als voering, de ander als buitenkant, van de ander), om het Afrikaanse idee van de continuiteit van generaties en (vgl. Teilhard de Chardin) om de door evolutiebiologie en astrofysica gesuggereerde plaats van de mens in het heelal als datgene (en voor zover wij weten, het enige, resultaat van een onvoorstelbare lange en dramatische worsteling) waarin het heelal zich van zichzelf bewust heeft kunnen worden. In de conclusie wordt de afgelegde weg overzien en worden die denkmodellen nader gespecificeerd die voor spiritualiteit de grootste beloften inhouden: modellen uit de academische Noordatlantische filosofie, de feministische kritiek daarop, de denktradities die van buiten het Noordatlantisch gebied stammen, en het impliciete niet-academische denken waarbij vooral aan de eeuwenoude expressies van vrouwen aandacht wordt geschonken. Zonder ons in de geest ver van Duintjer te verwijderen, hebben wij de inspiratie van zijn prachtige boek aangegrepen om te zien waar deze ons kon voeren.

(Meidias Painter. Detail from hydria. Hilaeira being carried off in the chariot by Polydeuces; the image of Aphrodite in the background. Circa 410 BC. P.E. Arias, 1962, History of 1000 Years of Greek Vase Painting, Figure 215, Harry N. Abrams, Inc., New York.)

(omslagillustratie van Clotte & Lewis-Williams, The shamans of prehistory)

Eurydice, n°13, 1994-96.

click the image to return
to the Shikanda portal